Bilaketaren emaitzak - Descartes, René.

René Descartes

René Descartes ( zeinarengandik kartesiar adjektiboa datorren; La Haye en Touraine –herriak 1802az geroztik, Renéren omenez, Descartes izena du– Frantziako Erresuma, 1596ko martxoaren 31a – Stockholm, Suedia, 1650eko otsailaren 11a) filosofoa, matematikaria eta zientzialari frantziarra izan zen. Geometria analitikoaren eta filosofia modernoaren aitatzat hartzen da, baita iraultza zientifikoaren atarian bere argia duen protagonistetako bat ere.

Haren metodo filosofiko eta zientifikoak, ''Regulae ad directionem ingenii'' (Adimenaren zuzendaritzarako erregelak) (1628) eta ''Metodoaren diskurtsoa'' (1637) lanetan esplizituki azaltzen dituenak, unibertsitateetan irakasten zen eskolastikarekiko haustura garbia ezartzen du. Sinpletasuna du ezaugarri —''Metodoaren diskurtsoa'' lanean lau arau baino ez ditu proposatzen—, eta arrazoibide eskolastiko amaigabeekin hautsi nahi du. Metodo matematikoa hartzen du eredutzat Erdi Aro osoan erabilitako silogismo aristotelikoa desagerrarazi nahian. Descartesen filosofiaren elementu askok aurrekariak dituzte aristotelismo berantiarrean, XVI. mendeko neoestoizismoan edo Erdi Aroko filosofoetan.

Bere aitorpen filosofiko ezagunena DA «Pentsatzen dut, beraz, banaiz», ''Metodoaren diskurtsoa'' (1637) eta ''Filosofiaren printzipioak'' (1644) liburuetan aurkitzen dena; mendebaldeko arrazionalismoaren funtsezko elementua izan zen, eskola enpirista ingelesaren kontrakoa, eta «metodo kartesiar» gisa ezagutzen dena formulatu zuen, baina, lehendik, bazeuden ''cogito''ri buruzko formulazio batzuk, berea bezain zehatzak zirenak, hala nola Gómez Pereirarena, 1554koa eta Francisco Sánchezek 1576an Metodoaz egin zuen aurretiko formulazioa dago.​ Hori guztia Agustin Hiponakoa eta Avizenaren aurrekariekin, horregatik, dagoeneko bere mendean, plagioa leporatu zioten, besteak beste Pierre Daniel Huet-ek.

Haren filosofia naturalak baztertu egiten du fenomeno naturalak termino mekanikoetan esplikatzean azken helburuetara, jainkotiarretara edo naturaletara, jotzea. Elizkoi katoliko gisa, haren teologiak behin eta berriz azpimarratzen du Jainkoaren kreazio-egintzaren askatasun absolutua. Aurreko filosofoen autoritatea onartzeari uko egitean, Descartesek bere ikuspuntuak aurreko filosofoengandik bereizten ditu maiz. Tradizio aristotelikoarekin hautsi zuen arimaren —''res cogitans'', pentsamendua— eta gorputzaren —''res extensa'', hedadura— arteko dualismo substantziala ezarriz.​ Bere posizioa erradikalizatu egin zuen animalia –«makina» gisa ikustean–, arimarik gabeko gorputz gisa ikusten baitu. Teoria hau Ilustrazioan kritikatua izango da, batez ere Diderot, Rousseau eta Voltairengatik.

Galileok kopernikanismoa babesteagatik zituen arazoz jabeturik, zentsura saihesten saiatu zen bere planteamendu metafisikoek gizakiari eta munduari buruz azaltzen dituzten ideien berritasuna partzialki disimulatuz. Ideia horiek iraultza ekarriko dute filosofiarako eta teologiarako. Eragin kartesiarra XVII. mende osoan zehar nabarituko da: geroagoko pentsalari garrantzitsuenek berenean oinarritutako sistema filosofikoak garatu zituzten; hala ere, batzuek beren teoriak onartu zituzten —Malebranche edo Arnauld—, beste batzuek, berriz, baztertu egin zituzten, hala nola Hobbes, Locke, Spinoza, Leibniz, Pascal, Berkeley edo Hume.

René Descartesek zientzia eta matematiketan izan zuen eragina ere nabarmena da. Fisikan eta optikan ekarpenak egin zituen. Koordenatu kartesiarren sistemak bere izena jaso zuen. Geometria analitikoaren aitatzat egiaztatzen da aljebra eta geometriaren arteko zubitzat, kalkulu infinitesimalaren aurkikuntzan erabili zena. Wikipediatik informazioa lortu